Vrouwen die de wereld veranderden

Op Internationale Vrouwendag staan we stil bij de kracht, moed en invloed van vrouwen door de geschiedenis heen. Overal ter wereld hebben vrouwen barrières doorbroken, rechten bevochten en de weg vrijgemaakt voor toekomstige generaties.

Dit jaar willen we drie vrouwen(bewegingen) in de schijnwerpers zetten die met hun werk en activisme een blijvende impact hebben gehad: een ondergrondse beweging die vrouwen hielp aan veilige abortussen, een pionier in de wetenschap en een Nederlandse voorvechter van vrouwenrechten.

The Jane Collective

In een tijd waarin abortus in de Verenigde Staten illegaal was, stond een groep vrouwen op om anderen te helpen: The Jane Collective, ook wel bekend als Call Jane. Tussen 1969 en 1973 opereerde deze ondergrondse organisatie in Chicago en bood ze veilige abortussen aan vrouwen die anders geen toegang hadden tot medische hulp.

In 1965 helpt Heather Booth de zwangere zus van een vriendin om een arts te vinden die bereid is haar zwangerschap af te breken. Dit ene incident opent haar ogen voor de wanhopige situatie van vele vrouwen die nergens terechtkunnen. Booth besluit hen te helpen en verwijst vrouwen door naar betrouwbare artsen in Chicago. Maar de aanvragen blijven binnenstromen. In 1968 richt ze samen met andere vrouwen een collectief op: een informele verwijzingsdienst die vrouwen in contact brengt met betrouwbare artsen, onderhandelt over de kosten en vervoer regelt naar privé-appartementen waar de ingrepen plaatsvinden.

Het collectief krijgt de codenaam ‘Call Jane’ – een schijnbaar onschuldige naam die discreet wordt verspreid via flyers en briefjes op openbare plekken zoals universiteiten, bibliotheken en theaters. Van daaruit groeit het netwerk snel, maar al snel komt Call Jane voor een nieuwe uitdaging te staan. Sommige artsen blijken onbetrouwbaar of vragen te hoge prijzen, waardoor het collectief zich gedwongen ziet om een moeilijke beslissing te nemen: doorgaan met het werken met artsen die mogelijk niet gekwalificeerd zijn, of zelf medische training volgen. Ze kiezen voor het laatste en worden opgeleid door een arts die hen bijstaat. Vanaf dat moment voeren de vrouwen de abortussen zelf uit in de veilige omgeving van hun appartementen.

Call Jane helpt naar schatting 11.000 vrouwen – een ongelooflijke prestatie in een tijd waarin abortus niet alleen een taboe was, maar ook een strafbaar feit. De vrouwen achter Call Jane waren geen artsen, maar hun zelfgeleerde medische ingrepen zorgden ervoor dat duizenden vrouwen niet afhankelijk waren van gevaarlijke, illegale praktijken. Ze creëerden een netwerk van solidariteit, met veilige zorg als uitgangspunt.

De Amerikaanse politieke activiste Heather Booth , in een documentaire over haar gemaakt door Lilly Rivkin.
Bron: JARX https://www.jarx.media/, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons

In 1972 lijkt het doek te vallen. Na een tip doet de politie een inval in een van de appartementen en arresteert zeven leden van Call Jane. Ze worden aangeklaagd voor meerdere misdrijven en riskeren tot 110 jaar gevangenisstraf. Maar terwijl hun advocaat erin slaagt het proces steeds opnieuw uit te stellen, gebeurt er iets historisch: in 1973 neemt het Amerikaanse Hooggerechtshof de Roe v. Wade-uitspraak aan, waarmee abortus in de VS wordt gelegaliseerd. De aanklachten tegen de vrouwen van Call Jane worden ingetrokken en hun missie wordt volbracht.

Toch blijft hun verhaal relevant. In 2022 wordt Roe v. Wade teruggedraaid, waardoor abortus in veel staten opnieuw illegaal wordt. De erfenis van Call Jane herinnert ons eraan hoe ver vrouwen bereid zijn te gaan om elkaar te beschermen en om toegang tot veilige gezondheidszorg te waarborgen. Hun strijd voor reproductieve rechten blijft een krachtig symbool van verzet en activisme en hun nalatenschap inspireert nog steeds een nieuwe generatie die zich inzet voor het recht op zelfbeschikking over het lichaam.

Marie Curie

Als we het hebben over baanbrekende vrouwen, kan Marie Curie niet ontbreken. In een tijd waarin de wetenschap grotendeels door mannen werd gedomineerd, slaagde zij erin om de wereld op haar kop te zetten.

Maria Salomea (Marie) Skłodowska-Curie, geboren op 7 november 1867 in Warschau, was een Pools-Franse scheikundige en natuurkundige die bekend staat als een van de grootste wetenschappers van de 20e eeuw. Ze is vooral beroemd vanwege haar baanbrekende werk op het gebied van radioactiviteit en haar ontdekking van de elementen polonium en radium. Curie was de eerste vrouw die een Nobelprijs won en de enige persoon ooit die twee Nobelprijzen in verschillende wetenschappelijke disciplines ontving (natuurkunde en scheikunde). Haar onderzoek naar radioactiviteit legde de basis voor talloze medische toepassingen, waaronder kankerbestrijding door middel van bestralingstherapie.

Curie groeide op in het door Rusland bezette Polen en besloot ondanks de obstakels haar onderwijs voort te zetten. In Parijs studeerde ze aan de Sorbonne en ontmoette ze Pierre Curie, met wie ze haar wetenschappelijke carrière deelde. In 1897 begon ze onderzoek naar radioactiviteit, wat leidde tot de ontdekking van polonium en radium. Samen met Pierre ontving ze in 1903 de Nobelprijs voor Natuurkunde.

Haar tweede Nobelprijs, voor Scheikunde in 1911, bevestigde haar enorme bijdragen aan de wetenschap. Ook al werd haar persoonlijke leven bekritiseerd, Marie Curie bleef vastberaden en haar werk legde de basis voor de moderne toepassingen van radioactiviteit, zoals bestralingstherapie bij kanker.

Pierre en Marie Curie in hun lab
Bron: Wikimedia Commons

Oorlogsjaren en de oprichting van het Radiuminstituut

Tijdens de Eerste Wereldoorlog speelde Marie Curie een cruciale rol door haar wetenschappelijke expertise in te zetten voor het leger. Ze ontwikkelde mobiele röntgenapparaten, de zogenaamde “petites Curies,” die werden gebruikt om gewonde soldaten langs de frontlinie te behandelen. Ze werkte samen met haar dochter Irène en andere wetenschappers om de medische technologieën te verbeteren.

Na de oorlog richtte ze het Institut du Radium op in Parijs, een instituut dat uitgroeide tot een wereldwijd centrum voor nucleaire fysica en chemie. Hoewel de leiding van het instituut uiteindelijk werd overgenomen door haar dochter Irène, bleef Marie Curie tot haar dood in 1934 als directeur actief.

Erfenis en erkenning

Marie Curie stierf op 4 juli 1934 op 66-jarige leeftijd aan leukemie, waarschijnlijk als gevolg van haar langdurige blootstelling aan straling. Ondanks haar tragische dood blijft haar wetenschappelijke erfenis enorm. Ze was niet alleen de eerste vrouw die een Nobelprijs ontving, maar ook de eerste persoon die Nobelprijzen in twee verschillende wetenschappelijke disciplines ontving (Natuurkunde en Scheikunde). Haar dochter Irène Joliot-Curie volgde haar voetsporen en ontving samen met haar man de Nobelprijs voor Scheikunde in 1935.

Marie Curie’s doorzettingsvermogen en intellect hebben de deur geopend voor vele generaties vrouwelijke wetenschappers. Tegenwoordig is haar nalatenschap nog steeds zichtbaar in laboratoria en ziekenhuizen over de hele wereld. Ze blijft een inspiratie voor vrouwen in STEM (Science, Technology, Engineering, and Mathematics), die nog steeds te maken hebben met ondervertegenwoordiging en ongelijkheid.

Aletta Jacobs

Aletta Jacobs was in Nederland een pionier in de strijd voor vrouwenrechten en gelijke kansen. Als de eerste vrouwelijke arts van Nederland zette ze zich niet alleen in voor de medische zorg, maar ook voor de verbetering van de positie van vrouwen in de samenleving. Geboren op 9 april 1854 in Sappemeer, ontdekte Jacobs al vroeg haar passie voor wetenschap en besloot ze arts te worden, ondanks de belemmeringen die vrouwen in die tijd ondervonden in de medische wereld. Ze behaalde haar diploma in 1877 en werd daarmee de eerste vrouwelijke arts die officieel in Nederland werd erkend.

Jacobs zag met eigen ogen hoe vrouwelijke arbeiders werden uitgebuit in de fabrieken en hoe het gebrek aan toegang tot gezondheidszorg hun levens ernstig beperkte. Dit bracht haar ertoe om zich niet alleen op de medische zorg te richten, maar ook op de bredere sociale vraagstukken die vrouwen in haar tijd teisterden. Ze stichtte in 1882 een geboortebeperkingskliniek in Amsterdam, één van de eerste in Nederland, met het doel vrouwen in staat te stellen zelf te beslissen over hun lichaam en hun toekomst. Haar inzet voor geboortebeperking was revolutionair, aangezien dit onderwerp destijds als taboe werd beschouwd en vaak als onaanvaardbaar werd gezien door de heersende maatschappelijke normen.

Aletta Jacobs was bovendien een onvermoeibare pleitbezorger van het vrouwenkiesrecht. Ze begreep dat vrouwen pas echt gelijkwaardig konden zijn wanneer ze het recht hadden om mee te bepalen wie hen bestuurde. Jacobs was actief betrokken bij de oprichting van de Vereniging voor Vrouwenkiesrecht en leidde talloze campagnes om vrouwen in Nederland het recht te geven om te stemmen. Haar strijd was niet zonder tegenslag, maar haar volharding leidde uiteindelijk tot het behalen van een historische overwinning: in 1919 werd het vrouwenkiesrecht in Nederland ingevoerd, waarmee vrouwen voor het eerst hun stem mochten laten horen in de politiek.

Jacobs’ invloed beperkte zich niet alleen tot Nederland; ze was ook internationaal actief en werkte samen met vrouwenbewegingen in andere landen. Ze reisde door Europa en de Verenigde Staten, waar ze pleitte voor gelijke rechten voor vrouwen, beter onderwijs en toegang tot medische zorg. Haar werk inspireerde vele vrouwen over de hele wereld om zich in te zetten voor hun eigen rechten en vrijheden.

Dr. Aletta Jacobs, Nederlandse suffragette, eerste vrouwelijke Nederlandse universitair afgestudeerde en eerste Nederlandse vrouwelijke arts.
Bron: Wikimedia Commons

Aletta Jacobs’ nalatenschap leeft voort in de voortdurende strijd voor gelijke rechten en kansen voor vrouwen wereldwijd. Ze was een pionier die de weg heeft vrijgemaakt voor vrouwen in alle sectoren

van de samenleving, en haar werk vormt de basis waarop we vandaag de dag verder bouwen. Haar vastberadenheid en moed blijven een inspiratie voor de generatie vrouwen die nog steeds vecht voor volledige gelijkheid.

Waarom deze verhalen belangrijk blijven

Het pad naar gendergelijkheid is er een van doorzettingsvermogen, moed en solidariteit. De verhalen van Call Jane, Marie Curie en Aletta Jacobs laten zien dat vooruitgang vaak begint met een paar dappere individuen die weigeren zich neer te leggen bij onrecht.

Internationale Vrouwendag is niet alleen een moment om stil te staan bij het verleden, maar ook een oproep tot actie. Het is een dag om elkaar te inspireren, te leren van de vrouwen die ons voorgingen en de weg te banen voor toekomstige generaties.

Laten we hun nalatenschap voortzetten. Niet alleen vandaag, maar elke dag.